reż. Janusz Majewski, premiera: 4 X 2019

Pisze Paweł, a Antoni się zgadza:

Trochę przykro na to patrzeć, bo autor-reżyser zekranizował własną powieść i zmarnował szansę na solidny thriller. Z biegiem wydarzeń odsłania dosłownie wszystkie karty i podaje rozwiązanie na tacy. Zero suspensu. Krytycy skanują Czarny mercedes na prawo i lewo, bo Majewski to stary mistrz, nie wypada pisać źle o jego filmach. Wypada. Tym razem nie wyszło mu kompletnie. Po co pakować taką treść w kryminał?

Film należy jednak pochwalić za przyjemną estetykę daleką od wojennej pomroczności. Inscenizacja daje jasno do zrozumienia, że mamy do czynienia z lekką fikcją na wieczór z popcornem. Dodam tylko, że w dobie walk i zmagania się z ur-faszyzmem nie podoba mi się spotwornianie osób homoseksualnych – pamiętamy to z Kamerdynera, tu zagrał nawet ten sam aktor. Miejmy nadzieję, że nie jest to zarzewie nowego motywu w polskim kinie, bo ziarno padłoby na żyzny grunt.

Czarny mercedes to jeden z najsłabszych filmów tegorocznego festiwalu, mimo że ma jakiś tam własny mikroklimat i ładnie przystaje do równie rozpogodzonych i także dziejących się w niewesołych czasach Excentryków. Andrzej Seweryn jako czarujący erotoman, hrabia Leon Przewiedzki, oraz Maria Dębska, zaskakująca intensywną grą w konfrontacji z kochankiem, wynagrodzą Wam poniekąd pieniądze wydane na seans, ale zastanówcie się, czy nie lepiej obejrzeć tego w telewizji.

reż. Jan Komasa, premiera: 11 X 2019

nagrody dla Jana Komasy za reżyserię, dla Mateusza Pacewicza za scenariusz, dla Elizy Rycembel za drugoplanową rolę żeńską, Nagroda Publiczności

Pisze Paweł, a Antoni się zgadza:

O świętości najpełniej opowiada się przez grzech. Boże ciało to film łagodny i wywrotowy. Oglądany przez festiwalową publiczność w dużym skupieniu otrzymał długie, głośne oklaski. Podczas seansu po plecach przemkną Wam ciarki. Mówimy o wnikliwej diagnozie wiary katolickiej, apostolstwa, mądrego miłosierdzia, które zostały wypaczone w kulcie polskiej tradycji odwetu. Oduczyliśmy się bowiem przebaczać, kochać i sięgać po człowieka. Więcej – Boże ciało podważa zasadność istnienia instytucji Kościoła. Zadaje pytania podstawowe, o istotę posłannictwa i wspólnoty, której nie można zredukować do sumy jednostek.

Tylko ten, kto poznał zło, może zrozumieć cierpienie i pouczać. Hipnotyzujący, charyzmatyczny Bartosz Bielenia wciela się w fałszywego księdza, który jednocześnie jest najprawdziwszym księdzem. Na naszych oczach rozgrywa się kłamstwo, które pozwala dotknąć Prawdy. Daniel/ksiądz Tomasz to wewnętrznie skłócony Lucyfer, Niosący Światło. Czuje głód akceptacji i rozumie upadek, dlatego zdolny jest przyjmować bliźniego z całym dobrodziejstwem inwentarza, a ponieważ nie ma nic do stracenia, nie czuje obciążenia polityką ani władzą, jest doskonałym duszpasterzem. Nie odgrywa roli, lecz jest. Służy całym sobą, najlepiej jak potrafi, aż do wstrząsającego finału, o którym będziecie rozmawiać ze sobą na długo po wyjściu z kina.

Jan Komasa nie ukrywa zamiłowania do pracy z aktorem, na ten aspekt kreacji stawia, a znakomity, brawurowo napisany scenariusz, nad którym Mateusz Pacewicz pracował latami, został skrojony na miarę utalentowanego reżysera. W Bożym ciele zastosowano prawie 900 (!) ustawień kamery, co pozwoliło na pełną eksplorację złożonych charakterów sportretowanych w historii opartej na faktach, włącznie z bohaterką graną przez Elizę Rycembel. Tę wciąż za mało znaną aktorkę obserwuję od lat, dlatego roszczę sobie prawo do tego, by jej nagrodę za drugoplanową rolę żeńską nieskromnie skwitować słowami: a nie mówiłem?

Koniecznie idźcie do kina.

reż. Jacek Bromski, premiera: 18 X 2019

Pisze Antoni, bo Paweł nie widział:

Awantury o dodane i usunięte sceny, kontrowersje względem tematu, oskarżenia o cenzurę, polityczne agendy, burze medialne, ferment środowiskowy. Mówią, że filmowi sprzyja każda forma promocji. Ale nie temu.

Wokół historii o Aferze Ambergold narosła taka otoczka niesławy, że film praktycznie nie miał szans na dobre przyjęcie na Festiwalu. Ludzie oczekiwali po nim odważnego politycznie głosu, przyczynku do debaty, słowem: obrazu z ambicjami. A co dostali? Solidny, wielowątkowy thriller polityczny ze świetnym duetem Gajos – Seweryn. Ni mniej, ni więcej. Nieco rozlazłą narracyjnie, ale atrakcyjną fabularyzację dramatu na wielu aktorów (z licznymi zgonami). Z tak sensacyjnym materiałem trudno o to, żeby nie było emocjonująco. Ale manifestu poglądowego czy burzących status quo rewelacji nie uświadczymy.

Nie ma co zatem stękać, że z małej chmury duży deszcz, bo nikt gruszek na wierzbie nie obiecywał. Dlatego zachęcam, żeby wybierać się do kina z odpowiednim nastawieniem. Czasu raczej nie stracicie, ale wysokiej klasy kino to to nie jest.

reż. Maciej Pieprzyca, premiera: 18 X 2019

Srebrne Lwy, nagrody dla Witolda Płuciennika za zdjęcia, dla Leszka Możdżera za muzykę, dla Jolanty Dańdy za charakteryzację, dla Agaty Culak za kostiumy, dla Dawida Ogrodnika za główną rolę męską

Paweł:

Nie do końca wiadomo, o czym reżyser chciał nakręcić film: czy bardziej o kolejach losu wybitnego, ale w powszechnej świadomości zapomnianego, polskiego jazzmana – czym kontynuowałby modną ostatnio produkcję filmów stricte biograficznych, o inspirujących i mało znanych Polakach, czy też o izolacji i samotności niewidomego, utalentowanego człowieka o ogromnej muzycznej wrażliwości. Pociągnął dwie sroki za ogon i ani nie zrobił szczególnie dobrej biografii, ani fabuły zgłębiającej niepełnosprawność wzrokową.

Ale nie można nie postawić wykrzyknika przy muzyce Leszka Możdżera! Bo to miód na uszy widza, wirtuozeria, najdroższy deser lodowy świata z płatkami 23-karatowego złota. Zaaranżowane przez Możdżera utwory fortepianowe Kosza zjawiskowo zagrał Ogrodnik we własnej osobie – żadnych dublerów! Poza tym film jest miejscami całkiem innowacyjnie udźwiękowiony: szczególnie w ujęciach dających wgląd w to, co słyszy i pamięta Mietek – mam na myśli przede wszystkim wspomnienie zamykanych drzwi. A zamyka je przed nim wielu ludzi, których muzyk spotyka na swojej drodze. Część relacji rozpada się, ponieważ Kosz – artysta, który rozbłysnął i bardzo szybko zniknął, zostawiwszy ubogi acz cenny dorobek – sam je odrzuca, broniąc się przed porzuceniem lub odreagowując ból.

Film bowiem przedstawia człowieka bardzo samotnego w swojej zależności od innych. Demaskuje kulisy życia erotycznego i uczuciowego osoby niewidzącej. Tytułowy jazzman osiągnął w życiu zawodowym wszystko, prywatnie nie osiągając nic. Wiódł żywot pozbawiony równowagi, jednostronny, pusty w sferze intymnej. Łaknął bliskości i akceptacji. Pieprzyca ten żywot tragiczny wydestylował do naiwnie pogodnego, więc wyszedł mu film populistyczny. Mówiąc krótko, wzruszycie się i ubawicie, to na pewno. Warto obejrzeć ze względu na Ogrodnika, zdjęcia i jazz.

Antoni:

Poglądy i opinie przedstawione powyżej nie reprezentują pełni poglądów i opinii Lwów Salonowych. Drugi z Lwów jest zdania, że jakkolwiek druga nagroda festiwalu jest trochę na wyrost, film o emocjonalnym osamotnieniu genialnego jazzmana wciąż stanowi jedną z najlepszych pozycji w tegorocznej odsłonie festiwalu w Gdyni. Dzięki wprawie z jaką Pieprzyca prowadzi narrację, bardzo łatwo można się wczuć w intensywne, często skrajne emocje bohatera, wejrzeć w jego sposób postrzegania rzeczywistości. Nad tym wszystkim unosi się nieustannie fatum nieuchronnej tragedii (okna nie sprzyjają bohaterom tegorocznych biopiców). Ogrodnik daje koncertowy popis, o ileż bardziej stonowany od nadekspresywnej interpretacji postaci młodszego Beksińskiego, tym razem słusznie nagrodzony przez jury konkursu. Nadmiernej naiwności w kreacji bohatera nie zarejestrowałem, jest to obraz niejednoznaczny, wręcz intymny – nie idealizuje się dziecinnego rozhisteryzowania Mietka Kosza, nie usprawiedliwia toksycznych zachowań, nie wybiela rozlicznych wad charakteru. Zastrzeżenia można mieć jedynie do przesadnego finału, w którym kamera wzbija się patetycznie w niebo wraz z tytułowym Ikarem. Ale – tak jak drugi z Lwów – porwani melodią granej przez pianistę Kołysanki Komedy, nie zwrócicie na to niemalże uwagi.

reż. Agnieszka Holland, premiera: 25 X 2019

Złote Lwy, nagroda dla Grzegorza Piątkowskiego za scenografię

Paweł:

Co za film! Co za myśl! Co za obsada (James Norton, Vanessa Kirby, Peter Sarsgaard)! Ale zanim to wszystko: wyjaśnijmy, jakie były intencje reżyserki, bo już w trakcie festiwalu widzowie czuli się oszukani opisami fabuły przeczytanymi w prasie. Po pierwsze, Holland – jak sama wyjaśniła na spotkaniu po projekcji – postanowiła zgłębić tajemniczą odwagę człowieka biorącego odpowiedzialność za rzeczywistość, którą miał tylko obserwować. Po drugie, dostrzegła w scenariuszu aktualność zjawisk takich jak korupcja i polaryzacja współczesnych mediów, fabrykowanie rzeczywistości; doceniła wagę pytań o odpowiedzialność i obowiązek dziennikarza. Po trzecie dopiero, postanowiła sportretować głód na Ukrainie – zbrodnię ludobójstwa jeszcze nie opowiedzianą tak, żeby trwale osadziła się w empatii ludzi.

Przez zbudowaną z wartości postać walijskiego dziennikarza Garetha Jonesa reżyserka zajmuje ściśle określone stanowisko. Naiwny everyman autentycznie niesiony jest ideą, w którą wierzy, naczelnym imperatywem moralnym. Zawsze porusza się naprzód. W filmie wiele jest wektorów, które to podkreślają: pęd pociągu, droga pokonana rowerem do wydawcy, ucieczka przez ośnieżony las. Ten zrealizowany w oscarowej stylistyce film obfituje w świeże, dynamiczne ujęcia i zabiegi montażowe, pięknie skrojone kadry, których tonacja zachowuje walor moralnej opozycji czarne – białe. Osobiście uważam, że jest znacznie gęstszy i bardziej wyrazisty niż osławiona, ale też obco brzmiąca w naszym pokomunistycznym zakątku, Czwarta władza.

Obywatel Jones skłania widza do głębokiego namysłu nad atrakcyjnością jednej niszczącej i niedorzecznej ideologii wobec drugiej. Przerażająco znajomo wygląda sytuacja socjopolityczna 1932 roku z punktu widzenia współczesnej Europy. Paralele dotyczące mechanizmów propagandowych, manipulacji mediami i popularyzacji faszyzmu mrożą krew w żyłach. W 1932 roku nikt nie traktuje Hitlera poważnie, a rządzący bagatelizują widmo II wojny.

Ilustrując Wielki Głód, Holland świadomie zdecydowała się pokazać ludobójstwo oszczędnie, nie znieczulić widza – słowem uniknąć „pornografii cierpienia”. Oglądając film, zwróćcie uwagę na akustyczne kontrasty. Kompozytor Antoni Komasa-Łazarkiewicz, zainspirowany wspomnieniem maszyn do pisania używanych asynchronicznie przez rodziców, posłużył się stukotem urządzeń, żeby wytworzyć zgiełk – osaczony Gareth bowiem nie może czuć się bezpiecznie w żadnej dużej stolicy. Dzięki temu zabiegowi pozbawiona muzyki sekwencja na Ukrainie wybrzmiewa z większą siłą. Widza osacza wielki moment hipnotycznej, martwej ciszy.

Ludobójstwo Stalina na Ukrainie maluje tło manifestu na temat dążenia do prawdy i mechanizmów sterowania tłumem. Lejtmotywem, który podkreśla treść filmu i sprawia, że wybrzmiewa ona mocniej, jest postać George’a Orwella oraz pisany przez niego Folwark zwierzęcy, cytowany we fragmentach z pracowni autora.

Antoni:

Drugi z Lwów jest nieco bardziej oszczędny w peanach. Obywatel Jones to kino bardzo dobre, świetne technicznie, ciekawe formalnie, klimatyczne szczególnie w środkowej partii poświęconej Ukrainie (upiorna dziecięca przyśpiewka spędzi niejednemu sen z oczu), ale mimo to niepełne i nierealizujące do końca potencjału ważnego przecież tematu. Przez to także decyzja jury wydaje mu się cokolwiek dyskusyjna, a złoty laur przyznałby bez chwili wahania Bożemu ciału.

Kamerdyner | Konkurs Główny

Srebrne Lwy, nagrody indywidualne: Adam Woronowicz – główna rola męska; Antoni Komasa-Łazarkiewicz – muzyka; Mira Wojtczak, Ewa Drobiec – charakteryzacja

Nie da się ukryć, że Filip Bajon to reżyser wychowany przez starą szkołę, hołdujący skodyfikowanym prawidłom kinematograficznym i literackim tradycjom realizmu. Działa z przekonaniem, że w filmie epickim główną rolę odgrywa czas, a fabułę należy rozwijać niespiesznie, do momentu aż wiedza widza będzie na tyle duża, aby napięcie zaczęło wzrastać. Swobodne podejście do początkowego tempa narracji sprawia, że leniwy początek Kamerdynera, mniej więcej do roku 1939, zwyczajnie się dłuży. Pamiętajmy jednak, że to skutek celowego zabiegu reżyserskiego. W miarę upływu czasu pojawia się coraz więcej elementów typowych dla dramatu i thrillera historycznego.

Wilkołak | Konkurs Główny

nagrody indywidualne: Adrian Panek – reżyseria; Antoni Komasa-Łazarkiewicz – muzyka

Wilkołak to drugi pełny metraż Panka. Zdecydował się na opowieść o więźniach obozu koncentracyjnego, ale chciał zrobić film inny niż dotychczasowe. Skupił się więc na dzieciach i posłużył kluczem gatunkowym: zamknął opowieść w konwencji thrillera psychologicznego z elementami horroru. Nawiguje obrazem i z mistrzowskim suspensem dawkuje tropy.

Prócz zezwierzęcenia, zdziczenia człowieka w sytuacji ekstremalnej, Wilkołak ilustruje desperacką potrzebę ceremoniału, reguł współżycia nieopartych na doborze naturalnym, choć szczątkowego porządku w spustoszonym świecie – czegoś, co mogłyby stanowić fundament odbudowy codzienności, gdy nie da się już żyć, ale jakoś trzeba.

Nie każdemu jednak udaje się przezwyciężyć wpajane na zasadzie tresury wstrząsające instynkty. Jeden z bohaterów usunął w sobie zmysł socjalizacji. Nauczył się liczyć wyłącznie na siebie i dbać o własne przetrwanie, adaptować do zastanego układu sił, ale jako dziecko bez wzorców nie radzi sobie ze złożonymi uczuciami w rzeczywistości przemocy wyzwolonej.

Krew Boga | Konkurs Główny

nagroda indywidualna dla Jacka Podgórskiego – zdjęcia

Z tą myślą powstał ważny film, który porusza problem zaniedbany, praktycznie nierozliczony w polskiej świadomości. Konopka podjął temat przyjmowany bezkrytycznie jako kamień milowy w pozytywnej ocenie dziejowej, przez co jego dzieło już zyskało sobie łatkę „bardziej antyklerykalnego niż Kler”. Każdy z nas zanotował kiedyś sucho „966 r. – chrzest Polski”. Krew Boga – podkreślmy: niebędąca rekonstrukcją historyczną czy hagiografią – jakby z zamiarem dokumentalistycznej retrospekcji ilustruje przemoc kulturową i brutalne etnobójstwo na Słowianach. Uświadamia, że chrystianizacja była procesem o podłożu polityczno-ekonomicznym, który odbywał się ogniem i mieczem.

Konopka łapie moment porażki Kościoła skupionego na zbawieniu, bezsilnego w obliczu rozgrywek politycznych, reprezentującego prawdziwie Chrystusową ewangelizację przez bliskość, czułość, wspólnotę i przebywanie. Taka krucha postawa szybko przegrywa w obliczu słowa, przymusu i doświadczenia prywatnego, jednostkowego, które staje się wytłumaczeniem dla zbrodni oraz motywacją do trwania w zepsuciu z braku samoprzebaczenia.

Reżyser – przypomnijmy: nominowany do Oscara za krótki dokument Królik po berlińsku – postawił na obraz surowy i mocno określony wizualnie. Charakterne zdjęcia, również z perspektywy bohatera, dźwięk zgrywany na miejscu, przemyślane kostiumy (te pogańskie, wykonane z ręcznie tkanej wełny, organicznie wtapiają się w otoczenie Gór Stołowych) oraz wiarygodne kreacje aktorskie – zdaje się, że Konopkę definiuje dokumentalizm.

Kler | Konkurs Główny

nagroda dziennikarzy, nagroda publiczności, Nagroda Specjalna Jury

Taki też jest właśnie Kler, dlatego chciałoby się wierzyć, że deszcz wyróżnień wynika w głównej mierze z wyżej wymienionych atutów, nie zaś aury skandalu. Zwłaszcza, że pokazuje obie strony problemu potraktowanego odpowiedzialnie, krytycznie i obiektywnie. Reżyser podkreśla, że pragnął skoncentrować się na instytucji, nie aspekcie wiary. Poprzez karykaturę znanego nam Kościoła w duchu humanistycznym ukazać, jak tworzą go zwykli ludzie w szczególnym kontekście, którzy mierzą się ze swoimi problemami na wyjątkowych zasadach. Jednostki grzeszne oraz skłonne do błądzenia, co szczególnie na najwyższych poziomach hierarchii może mieć drastyczne skutki.

Nie oznacza to bynajmniej, że księża bardziej skłonni do autorefleksji i postawy zgodnej z etyką katolicką zostają z tego obrazu usunięci. Decyzje hierarchów wiążą im ręce. Przy najszczerszych chęciach bez wsparcia z zewnątrz szeregowi księża niewiele mogą wskórać. Smarzowski nie pozostawia złudzeń: do samoleczenia nie dojdzie. Daje jasno do zrozumienia, że jesteśmy współodpowiedzialni ze względu na bierną postawę.

Trudno się łudzić, że nawet tak zrównoważona analiza przekona najbardziej radykalnych. Jednak pomimo obaw Smarzowskiego, że film nie trafi do odpowiednich widzów, Kler spotkał się z bardzo pozytywnym przyjęciem. Został doceniony – tak jak liczyli twórcy – także przez bardziej otwartych przedstawicieli środowiska katolickiego, którym daleko do negowania problemu. Używając słów głęboko wierzącej uczestniczki spotkania z twórcami po projekcji: chodzi o tych, których „film zabolał, ale są za niego wdzięczni”.

Kontrowersje, telewizyjna cenzura oraz medialna burza to nie jedyna cena sukcesu: wykończony emocjonalnie po roli Arkadiusz Jakubik zrobił roczną przerwę od aktorstwa, aby uporządkować swój stan psychiczny. Obcowanie z relacjami ludzi, którzy doświadczyli molestowania, zostawia blizny, i to zdecydowanie tutaj czuć.

7 uczuć | Konkurs Główny

Nagroda Specjalna Jury

Koterski uczynił jadowicie karykaturalną krytykę społeczną swoim znakiem rozpoznawczym. Tym razem zrobił film o dziedziczności błędów wychowawczych, o konsekwencjach typowo polskiego wariantu lekceważenia i uprzedmiotowienia dziecka. Boli, bo wiemy, w czym rzecz. Boli w dwójnasób, bo dzieje się to w kraju Janusza Korczaka. Koda odegrana przez Sonię Bohosiewicz to niemal cytat za cytatem zaczerpnięty z dorobku intelektualnego tego wspaniałego pedagoga, lekcja wciąż nieodrobiona.

Czasy szkolnych zmagań, miłostek, wyolbrzymionych (lub nie) dramatów okazały się najbardziej wdzięcznym materiałem do żartów, a zarazem kontekstem odbiorcom najbliższym, bagażem przeżyć w dużej mierze uniwersalnych. Zmienił się może ubiór, figlarne rymowanki czy formy rozrywki w trakcie przerw, ale chyba każdemu przyszło stawić czoła tematom równie absurdalnym i nieprzydatnym jak symboliczne odnogi Nilu. Wszystko w tym filmie odbywa się zgodnie z oczekiwanym gombrowiczowskim językiem Koterskiego: trafnie i słodko-gorzko.

W nietypowej podróży towarzyszyła reżyserowi, oprócz stworzonego do głównej roli syna, plejada gwiazd (Figura, Chyra, Więckiewicz, Muskała, Dorociński, Karolak…). Postanowił bowiem zaludnić swój fikcyjny świat nie tyle dziećmi, ile przede wszystkim ludźmi. Każdy Adam Miałczyński kiedyś był Adasiem, to wciąż ten sam człowiek, który zaczął się, gdy był mały, ale trwa i buduje na doświadczeniach z młodości. Koterski postawił przed aktorami i publicznością zadanie szczególnie trudne. Nie każdemu łatwo sięgnąć do wewnętrznego dziecka. Taka konwencja wraz ze wcześniej spotykanymi w dziełach Koterskiego elementami stylistycznymi tworzy przerysowany obraz rzeczywistości, której umowność razi jak grom z jasnego nieba.

Monument | Inne Spojrzenie

Nagroda Specjalna Jury

Podczas spotkania po pokazie Monumentu usłyszeliśmy, że reżyserka wierzy w widza i nie zamierza robić kina popularnego. Uważa, że film nie musi być czytelny i zrozumiały, że nie po to się kręci filmy i nie po to je ogląda. Widz nie musi nawet specjalnie nic czuć. Nie da się ukryć, że Szelc traktuje kino jako jedną z wielu możliwości dostępnych artyście i nie definiuje dzieła filmowego jako utworu podporządkowanego opowieści. Bardziej jako formę sztuki audiowizualnej, zakodowanej kulturowo wiadomości.

Monument to zaskakująco udana fuzja narzuconej listy zadań dyplomowych z autorską wizją reżyserki: bez nowelek, bez niespójności, z dobrze rozdysponowanymi zadaniami aktorskimi. Artystka uważa go w dużej mierze za ceremonię zamknięcia etapu w życiu, pokaz dowodzący zdobycia kompetencji, inicjację poza kategorię studenta i absolwenta (sama również skończyła niedawno studia).

W uzasadnieniu przyznanego wyróżnienia Jury podało, że przyznaje jej nagrodę „za nowatorską narrację filmową i konsekwentne podążanie własną drogą twórczą”. Rzeczywiście wydaje się, że już po dwóch filmach pełnometrażowych można wskazać podstawowe elementy idiolektu reżyserki, takie jak bogactwo metafor wizualnych, charakterystyczne cięcia, celowe naruszanie immersji widza, silna warstwa dźwiękowa, zainteresowanie szumami i zabrudzeniami nagrań. Żartobliwe relacje z planu ujawniają też inne szczegóły niekonwencjonalnej metodologii: „Grajcie jak najgorzej”, radzi Szelc, znając potęgę ludzkiej przekory. Osobiście wielką wagę przywiązuje do ceremonii przejścia, do rytuału transformacji, którego brak w naszej kulturze, a który w jej wydaniu przyjmuje postać doświadczenia zbiorowego, szamańskiego i narkotycznego.

W debiutanckiej Wieży. Jasnym dniu widzowie krytykowali zakończenie obrazu, który z grubsza podąża znajomym schematem, kończy się za to enigmatyczną metaforą. Jagoda celowo napisała Monument tak, żeby tym razem początek i koniec składały się do kupy, ale środek – nie. Wkłada też w usta bohaterów swoje stanowisko wobec kwestii religii i duchowości: religię uważa za doświadczenie cudze, duchowość – za doświadczenie własne. Pragnie, aby każdy znalazł swoje własne wyznanie, wziął za nie odpowiedzialność i uszanował religie innych ludzi.

Wyklęty

PG: Poprawnie zrealizowane kino propagandowe, a przez to – film toksyczny, bo łatwo łykną go osoby podchodzące do historii bezkrytycznie. Woda na młyn narodowców. Fotograficzna wydmuszka, obraz skręcony zupełnie neutralnie. Usłyszymy w nim patetyczne dialogi i obejrzymy skutki złych decyzji obsadowych. Rażą sztuczność i niekonsekwencja: chłopi obdarzają widza perlistymi uśmiechami, a główny bohater – mimo życia w lesie i sypiania w ziemiankach – zawsze nosi na grzbiecie białą koszulę. Nic mu nie dolega, cerę ma nieskazitelną, choć SB skatowało go do nieprzytomności. „Goi się na nim jak na psie” – mówi lekarz, mimo że film się paprze i operuje czarno-białą dychotomią. Żołnierzy wyklętych sportretowano w nim jako poranionych rycerzy – odklejeni od rzeczywistości geopolitycznej, nie przestają wierzyć w powstańczy etos, a przy tym dostają rozgrzeszenie z wszelkich rozchwiań czy aktów zemsty. Wszyscy komuniści za to są wulgarni, nieokrzesani i sadystyczni. A jedyny Żyd w filmie? Zdrajca, niewdzięczny za ratunek z getta, komunistyczny kolaborant i zabójca. Reżyser nie relatywizuje, nie zastanawia się nad kondycją emocjonalną i moralną człowieka, który przeszedł gehennę wojny. To nie Letnie przesilenie ani tegoroczna Zgoda. To posągowy bełkot.

AK: Zgodzę się, że to podręcznikowy film ideologiczny, o czym dobitnie świadczy jedna z końcowych scen z udziałem nieżyjącego prezydenta RP, a tego rodzaju produkcje są niejako z góry skazane na przeciętność. Nalegam jednak na to, że w porównaniu z gros obrazów tego pokroju nie przekroczono tutaj cienkiej granicy niestrawnej propagandy. Za dużo dopowiadania oczywistości oraz przewidywalnych wolt scenariuszowych. Za dużo martyrologii. To fakt. Ale nie zgadzam się z tym, jakoby wyklętych jednoznacznie rozgrzeszano – ich czyny okazują się częstokroć moralnie dyskusyjne, brutalne, wręcz bezwzględne. Nawet jeśli kieruje nimi epokowa konieczność, a ideały, w które wierzą, są do pewnego stopnia szlachetne, ich bohaterstwo zostaje – choćby i pośrednio – poddane w wątpliwość.

Volta

PG: Pogodna komedia w stylu znanym polskiemu widzowi: jest kradzież, są gangsterzy i satyra polityczna. Są też kryminalna zagadka i nagły zwrot akcji. Dobra obsada, która rysuje bohaterów grubą kreską, i przyzwoita realizacja gwarantują udany wieczór, choć bez artystycznych i fabularnych fajerwerków jak w Ataku paniki. Humor na zasadzie „babki kontra faceci”, „reżyser kontra wiedza widza” (oj, dostajemy po łapkach; po obejrzeniu filmu przyznać się, komu jeszcze „wywinięto woltę”!). Dobry romans filmowego luzu z muzyką. Przyzwoity komercyjny produkt.

AK: Stary mistrz komedii stara się wrócić do czasów świetności dylogii Vabank. To jeszcze nie ten poziom, ale ów komercyjny produkt okazuje się zaskakująco smaczny. Ciekawa i nawet zaskakująca fabuła, dużo intrygujących epizodów gwiazd w nietypowych rolach (Więckiewicz, Kot, Herman, no i świetny Pazura!) plus Monika Olejnik grająca siebie. Czego chcieć więcej? Jasne, wątek dążeń do przywrócenia w Polsce monarchii momentami mocno przeszarżowany, ale naszej współczesnej rzeczywistości też się to niestety zdarza. Ważne, że jest śmieszniej niż w zwiastunie.

Niewidzialne (Inne Spojrzenie)

PG: Współczesne czekanie na Godota w gnijącej suterenie. Zgrabna metafora na czterech aktorów. Ten film ma w sobie dużą teatralną siłę rażenia, angażuje i skupia uwagę. Wyrazisty estetycznie, konsekwentny pod względem napięć i aktorskich kreacji. Godnie podejmuje temat ludzi niewidzialnych, żyjących poza ulicami, pochowanych w kamienicach i na podwórkach, ledwo wiążących koniec z końcem i końca wypatrujących. Ich kondycja psychiczna i życiorys rzadko stają się tematem opowieści. Bohaterowie nie ufają już nadziei – akwizytorce pozytywnych wrażeń. Twórcy filmu zrobili dobry użytek z narzędzi wypracowanych przez laboratorium kina niezależnego.

AK: Naprawdę ciekawa rzecz, która zostaje z widzem na dłużej. Momentami mocno nieprzyjemna, tak jakbyśmy naruszali intymność postaci, gorzka, manieryczna, dosadna, często wulgarna, a jednak w tym wszystkim też poetycka. O rzeczach uniwersalnych, sekretach, które kładą się długim cieniem na reszcie życia, codziennych problemach. Mnie osobiście nie leży jedynie zakończenie, ale może dlatego, że – podobnie jak Cicha noc – poruszyło mnie i przygnębiło? Nie popełnijcie błędu protagonistów, wypełnijcie swoje ankiety szczęścia!

Atak paniki

PG: Solidna i gęsta czarna komedia, w której napięcie rośnie do samego końca. Kino gatunkowe, pojawiają się w nim jedynie strzępy czy zarzewia głębszej refleksji, jakieś ogólne sugestie, mogące stanowić punkt wyjścia do namysłu nad przyczynami wzburzeń i napięć między ludźmi. Kapitalna warstwa dźwiękowa od Radzimira Dębskiego. Szumy i trzaski, które trafiają pod skórę.

AK: Chyba największe zaskoczenie tego festiwalu! Kto by pomyślał, że po takim początku dane będzie widzowi tyle okazji do gromkiego śmiechu? Reżyserowi udało się stworzyć zestaw autentycznych historii, jakby codziennych urywków, łączących się w misterną mozaikę osobistych problemów, zderzających się systemów wartości i życiowych priorytetów. Świetnie zagrane oraz napisane kino w duchu hiszpańskich Dzikich historii. Moją ulubioną miniopowieścią pozostają perypetie młodego pracownika cateringu weselnego, dla którego całym życiem jest internetowa gra. Sęk w tym, że pod całym tym chichotem czai się podskórne poczucie niepokoju, ponieważ ta zmyślna satyra na współczesność ujawnia dobitnie obecny stan społeczeństwa… A może nawet człowieczeństwa?

PG: Formalnie robi ogromne wrażenie, składa malarzowi piękny hołd, ale fabularnie rodzi skojarzenia co najwyżej z sentymentalnym dramatem telewizyjnym. Rozsypałby się, gdyby nie spektakularna postprodukcja klatek. Z tej opowieści nie wynika wiele, po lekturze Twojego Vincenta właściwie nie ma nad czym pracować. Może to próba opowiedzenia o odcieniach ludzkiej wrażliwości, namysł nad tym, co po nas pozostaje, jaki portret malujemy sobie w pamięci innych? Ot, subtelna biografia – film drogi i trochę Bildungsroman – skonstruowana na malarstwie i listach słynnego Holendra. Cieszą znakomite kreacje wokalne polskich aktorek, przy których panowie wypadają blado, „odklejają się” od obrazu.

AK: Nie będę krył, że ten film kupił mnie jeszcze przed seansem. Jako fan Van Gogha i animacji nie miałem innego wyjścia, jak tylko z błogim zachwytem chłonąć kadry naśladujące styl artysty, wychwytywać z satysfakcją malarskie aluzje, rozkoszować się tą przepiękną podróżą. Nie mam też zarzutów do fabuły: to solidna narracja w formie swoistego śledztwa, które pozwala nam poznać przeszłość malarza oraz bliskich mu ludzi. Widz może sobie z niej wyciągnąć własne wnioski albo przystać na wersję wydarzeń przyjętą przez głównego bohatera. To zdecydowany atut. Kolejnym są perfekcyjnie dobrani pod względem wyglądu aktorzy, jakby żywcem wzięci z obrazów holenderskiego mistrza. Więcej zastrzeżeń można mieć do niektórych głosów w polskiej wersji, z tym że inaczej niż u Pawła moje wątpliwości budziła płeć żeńska. Cenię formalne nowatorstwo, seans więc polecam z całego serca!

PG: Estończycy (film jest międzynarodową koprodukcją) potrafią zrobić znakomity użytek ze swojego folkloru. Oto czarno-biały wizualny poemat, w którym szekspirowska miłość zderza się z rubaszną chłopską klechdą. Co ciekawe, mimo wyraźnych kulturowych niezgodności, z tego połączenia powstał obraz czytelny dla polskiego widza. Odwołuje się do cząstek prymitywnych, surowych i uniwersalnych w kręgu kultury europejskiej, takich jak nieodwzajemniona miłość, podział klasowy, uciekanie się do pomocy wieszczek i demonów czy silna więź z naturą, regulującą rytm życia.

AK: I cóż ja tu mogę dodać? Szalenie ciekawy film, pełen surrealistycznych figur i sytuacji, a jednak dziwnie uniwersalny, jak na baśń przystało. Warto zajrzeć do tego świata, gdzie golemy z motyk czy cepów, obdarzone przez diabła duszą, uprawiają rolę, a roztapiający się bałwan snuje romantyczne opowieści, gdzie grasują zmiennokształtne zarazy, a w jedną noc dusze zmarłych zasiadają z bliskimi przy jednym stole. Film melancholijny jak tytułowy listopad.

Photon (Inne Spojrzenie)

PG: Podoba mi się sposób, w jaki zinterpretowano tu pojęcie filmu fabularnego. Owszem, film snuje opowieść, ale nie o przypadku indywidualnym, lecz masowym: to paradokumentalna historia materii. Kolega artysta uświadomił mnie, że reżyser znany jest w kręgu twórców form audiowizualnych, toteż podczas projekcji jego film miał prawo kojarzyć mi się z nagraniami widywanymi w galeriach sztuki współczesnej. Autor w ostatnim akcie proponuje wyrazistą, niby-Tofflerowską wizję przyszłości, robi przy tym użytek z dokumentu i estetyki filmu popularnonaukowego. Dziwne to wszystko, miejscami kupy się nie trzyma (okiem biologa), ale to nic. Po seansie rzeczywiście wdałem się z Antkiem w dyskusję futurologiczno-filozoficzną, a chyba o to chodzi w sztuce, żeby myśleć i nadbudowywać. Świetne doświadczenie audiowizualne i intelektualna prowokacja.

AK: Photonu doświadcza się bardziej niż ogląda. I chociaż przychylam się do narracyjnej interpretacji Pawła, mam wątpliwości, czy powinien był zakwalifikować się na tego rodzaju festiwal. Przyznam też, że jako laik gubiłem się momentami w wywodach bohatera (?), granego przez Chyrę, mówiącego tonem naukowca, próbującego jednak uprościć rzecz dla przeciętnego odbiorcy. Przynajmniej z początku, gdyż z czasem widza unosi rzeka naturalistycznych sekwencji, przemieszanych z abstrakcyjnymi obrazami, i zaczyna on zwyczajnie chłonąć ogrom informacji. Budzi to skojarzenia z częściowo animowanym dokumentem Czy Noam Chomsky jest wysoki czy szczęśliwy? Michela Gondry’ego, chociaż tam od strony formalnej twórca poszedł jeszcze dalej. Natomiast najciekawszą w moim odczuciu sekcją polskiego filmu jest ta dotycząca potencjalnej przyszłości. Przedstawione w niej wizje, jakkolwiek niepokojące na wielu poziomach, niezwykle frapują i to o nich dyskutuje się chyba najżywiej.

Zgoda

PG: Tuż przed zakończeniem wojny pomocniczy obóz koncentracyjny Auschwitz trafia w ręce Milicji Obywatelskiej. Polscy funkcjonariusze biorą tam odwet na Niemcach. Role się odwracają. W tym kontekście poznajemy uczuciowe tarcie między trojgiem bohaterów: świeżo zaciągniętym żołnierzem, Polką pokutującą za wybór ojca oraz Niemcem wcielonym do Wehrmachtu wbrew swojej woli i przekonaniom, który ponosi konsekwencje niefortunnego pochodzenia. Wszyscy urodzili się w złym czasie. W napięciu śledzimy, jak zmieniają się ich role i wzajemne relacje. Przeszli wojnę, ale radykalna moralna transformacja dopiero ich czeka. W przeciwieństwie do Wyklętego ten film nie przypisuje ról i nie stawia pomników, lecz pozwala na obserwację przeciętnych ludzi w ograniczonym mikroświecie. Bonus polega na tym, że ostatnia scena daje glejt do przekroczenia poziomu dosłowności. W opresyjnym powojennym świecie jeszcze długo będzie panować entropia. Kondycja ludzka w tamtym newralgicznym momencie historii stanowi temat bardzo widoczny w tym roku w polskim kinie, bo obecny również w Powidokach i Ach śpij kochanie.

AK: Co do Zgody zgody między nami nie ma. Aktorsko oraz realizacyjnie jestem w stanie ten film docenić (Gierszał, Wichłacz), ale nie odczuwam w nim ani napięcia, ani specjalnie nie przejąłem się losem bohaterów. Dużo tu zmarnowanego dramatycznego potencjału. To nie Letnie przesilenie z zeszłego roku. O narodowej niechęci da się opowiedzieć ciekawiej i subtelniej.

Ptaki śpiewają w Kigali

PG: Niespieszny film, który obudził we mnie skojarzenia z Lasem 4 rano Kolskiego. Krauzowie zaznaczają, że problem ludobójstwa powinno się podejmować w każdym pokoleniu – ku przestrodze i w ramach rozliczenia cywilizowanego świata z kolonializmem, ale w moim odczuciu temat jest nieco odklejony od polskiego gruntu. Z dala od Rwandy, każdy z nas pozostaje jednak blisko traumy, mniejszej lub większej. O tym też traktuje ten kontemplacyjny film: o radzeniu sobie z bolesnymi wspomnieniami, z żałobą, kiedy trzeba wykonać nad sobą kawał pracy. Silna Jowita Budnik i Eliane Umuhire tworzą zachwycające kobiece portrety. Znakomite zdjęcia i nienachalny symbolizm (sępy karmiące się bydlęcą padliną zostały mi pod powiekami). Krauzowie w czystej postaci, po raz ostatni w duecie.

AK: Brawo, Budnik, zasłużona nagroda. Ale samego filmu mi strasznie szkoda, bo to niespieszne tempo działa zdecydowanie na jego niekorzyść. A temat przecież niebanalny i z potencjałem. Pierwsza połowa pokazująca niepewny status uchodźcy w naszym kraju bardzo na czasie, budzi przy tym autentyczne emocje, lecz im dalej, tym bardziej siada tempo, a malownicze zdjęcia same w sobie przecież nie wystarczą. Za dużo próbują tutaj Krauzowie powiedzieć i zbyt rozwlekle. W przeciwieństwie do konkursowego jury ja nie piałem z zachwytu.

Beksińscy. Album wideofoniczny (Krakowski Festiwal Filmowy na fali)

PG: Dwudziesta piąta wersja montażowa archiwaliów po Beksińskich to fabularne życie w dokumentalnym ujęciu. Reżysera głównie interesowała uniwersalna dynamika na linii ojciec – syn. Dla niektórych może to być film terapeutyczny.

AK: Znowu Beksińscy, a jednak inaczej. I dobrze, bo to szalenie ciekawa historia, godna przedstawienia jej z różnych perspektyw. Borchardt oddaje głos samemu Zdzisławowi, montując swoje dzieło niemal wyłącznie z własnych materiałów artysty. Dzięki autentyzmowi oraz brakowi cenzury efekt jest wyśmienity. W kontrapunkcie do Photonu to dokument niezwykle filmowy, z wyrazistą strukturą, bohaterami, a także linearną fabułą. Warto obejrzeć albo jako dopełnienie Ostatniej rodziny, albo po to, aby skonfrontować obie wizje historii tragicznego rodu.

Rozkodowanie plakatu poprzez film daje silniejszy komunikat marketingowy niż współczesne zlepki znanych twarzy – taki wniosek można wyciągnąć po obejrzeniu wystawy prac Andrzeja Pągowskiego. Zamiast lać widza kijem chamskiego kolażu ze zdjęć popularnych aktorów lepiej wybrać marchew i przykuć uwagę zagadką plastyczną, która wzbogaci filmowe doświadczenie, skłoni do namysłu lub polemiki z artystą, a może nawet dostarczy interpretacyjnych wskazówek, gdy widz salę projekcyjną opuści głupszy niż przyszedł, co zdarza się, oj, zdarza. O fatalnej kondycji polskiego plakatu filmowego najlepiej świadczy fakt, że w tym roku Polski Instytut Sztuki Filmowej nie przyznał nagrody w tej kategorii. Nie powstało nic godnego uwagi.

Las (po 4 rano)

W lesie – najczęściej bieszczadzkim, choć pojawia się też pomorski – osadzono akcję aż pięciu filmów z Konkursu Głównego. Knieja gra bardzo różne role: reprezentuje naturę w opozycji do kultury, stanowi azyl dla sił pierwotnych; w lesie człowiek staje się zwierzęciem lub walczy, aby pozostać człowiekiem; pośród drzew bohater czasem igra z ogniem, a czasem przybija do bezpiecznej przystani. Widz może liczyć na kapitalne zdjęcia oraz chwile kontemplacyjnych szumów liści i trzasków gałązek, aktor zaś – na partnera i solidną ekspozycję postaci.

Przesunięcie ośrodka wiary

Wieża. Jasny dzień i Pokot. W pierwszym filmie kościół w remoncie: kapłan w zagadkowym regresie zapomina formułki i gubi się w rytuale, szamanka zaś narusza sacrum, zagląda za ołtarz, za którym nic nie ma, i ujmuje w dłonie twarz drewnianego Chrystusa z większym szacunkiem niż wierni, wywijający hołubce z obrazem Matki Boskiej Bolesnej. W drugim – odpychający klecha, który z zimną krwią pociąga za spust i celebruje rzeź zwierząt, bełkocząc rażąco pseudokatechetyczne usprawiedliwienia uboju. W obu fantazmat wiedźmy/baby/wieszczki, która widzi i wie więcej, przemawia obcym językiem łagodności, empatii lub braku kontroli, nawołuje do opamiętania i prowadzi do źródeł, do lasu, do punktu pierwotnego, na świeże powietrze – z dala od złota i duszącego kadzidła.

Migracja

Fala emigracji podmyła w końcu filmowe wybrzeże. Ten temat znajdziemy w trzech kompletnie różnych obrazach: Ptaki śpiewają w Kigali, Cichej nocy oraz Pomiędzy słowami. Ruch przyjmuje w nich różne kierunek i zwrot, bo przecież każdy z nas jest obcym, Innym, w jakimś kontekście. Czarni wśród białych, biały wśród czarnych, imigrant afrykański obok polskiego, Polak wśród Niemców, a nawet człowiek we własnym kraju. Trzech reżyserów, trzy różne tonacje, tempa i poziomy namysłu.

Polityczna czerwona lampka

Machulski nie patyczkuje się i urządza dotkliwą satyrę w gronostajach (Volta). Kox wyraża się subtelniej: ostrzega obrazami (Mężczyzna z magicznym pudełkiem). W tym celu konstruuje opresyjną rzeczywistość państwa narodowego 2030 z wyraźnymi nawiązaniami do komunizmu, który silną partią stoi. Ogólnie w polskim kinie, jak w życiu, jest raczej orwellowsko.

Jakub Gierszał

Niewątpliwie jednym z powracających bumerangów na tegorocznym festiwalu był młody utalentowany blondyn, który stworzył nie jedną i nie dwie, lecz cztery różne kreacje aktorskie (i tylekroć przeszedł się po czerwonym dywanie). Od neurotycznego minimalisty w Pokocie przez niemieckiego więźnia w Zgodzie i polskiego imigranta do Niemiec w Pomiędzy słowami aż po polską ikonę sportu i zawziętości w Najlepszym. Istny kameleon, choć jeden z salonowych lwów chciałby zaznaczyć, iż roli życia jeszcze nie zagrał. Cztery świetne role, cztery razy na tak. Nagroda w Gdyni czy innym Berlinie na pewno przed nim.

Kobiety

W tym roku nie zabrakło ani wyrazistych postaci kobiecych, ani silnego przekazu feministycznego. Ale mowa tu nie tylko o pokazie „girl power” w wykonaniu Marii Sadowskiej, która przy pomocy swoich utalentowanych aktorek, z Magdaleną Boczarską na czele, stara się ponownie zachęcić do otwartej rozmowy o erotycznych potrzebach płci pięknej. Zwróćcie uwagę na nagrodzony drugoplanowy epizod Magdaleny Popławskiej w Ataku paniki, subtelną gamę emocji wyrażonych przez Jowitę Budnik (Ptaki śpiewają w Kigali) i z trudem tłumione cierpienie bohaterek Niewidzialnych.

Tak, z paniami trzeba się liczyć, co dobitnie pokazują debiutująca Jagoda Szelc i prowokujące trio Agnieszka Holland – Katarzyna Adamik – Olga Tokarczuk. Prowadzone ich ręką kolejno Małgorzata Szczerbowska (Kaja z Wieży. Jasnego dnia) oraz Agnieszka Mandat (Janina Duszejko z Pokotu), budują silne postaci, buntujące się przeciwko systemowemu zastojowi.

W tym roku kobiety to też współczynnik, który znacząco wpłynął na arytmetykę festiwalowego równania i naruszył zdominowany przez mężczyzn układ sił. Aż 10 filmów – połowa Konkursu Głównego i trzy filmy z sekcji Inne Spojrzenie – wyreżyserowały kobiety, a magazyn Elle, od siedemnastu lat partner festiwalu, zainicjował dyskusję na temat deficytu pierwszoplanowych ról kobiecych, pracy aktorek oraz pozycji i roli pań w polskiej kinematografii.

Portret

Łukasz Palkowski zabrał się za kolejnego rodzimego fightera, Jerzego Górskiego, triathlonistę, który najpierw pokonał głód narkotykowy, potem – siebie, a na końcu – morderczy dystans Ironmana (Najlepszy). Innym tropem podążyła Kasia Adamik, zainteresowana życiem i twórczością sadystycznego Krystiana Bali. Amok to przede wszystkim jednak wiwisekcja obsesji. W tym roku obchodziliśmy również siedemdziesięciolecie polskiej animacji. Z tej okazji festiwal otworzyła debiutancka animacja Doroty Kobieli i Hugh Welchmana Twój Vincent – subtelna biografia holenderskiego malarza i pierwszy na świecie film pełnometrażowy wykonany wyłącznie techniką malarską.

Od panoramy po detal. Brak Wam klucza interpretacyjnego? Potrzebujecie kontekstu? Chcielibyście zabłysnąć ciekawostką przy winie? Posłuchajcie, co twórcy mają do powiedzenia na temat swoich filmów! Zachęcamy do obejrzenia nagrań z konferencji po pokazach prasowych. Sami zaś już wkrótce zaprosimy Was do dyskusji na temat dwudziestu festiwalowych filmów. Po STYCZNYCH czas na SIECZNE.

Szczególną uwagę na tej liście przykuwa Planeta Singli. Przezabawna, solidnie napisana komedia romantyczna – gatunek w Polsce przeklęty, ale dzięki Mitji Okornowi (Listy do M., Listy do M. 2) zrewitalizowany – pasuje do pozostałych nominowanych jak pięść do nosa.

Dwie trzecie filmów Konkursu Głównego (np. Na granicy, Czerwony pająk, Plac zabaw) przedstawiają sceny tortur lub brutalnego mordu. Mniej więcej w takiej samej liczbie filmów w czołówce powinny zostać wymienione papierosy, ponieważ odgrywają one równie istotną rolę, co palący je bohaterowie; maniera ta sprawia, że momentami wręcz trudno powiedzieć, czy rekwizyt buduje postać, czy na odwrót.

Większość pokazanych w tym roku filmów (np. Zjednoczone stany miłości, Sługi boże, Las 4 rano, Plac zabaw) sprowadza seksualność do rangi potrzeby fizjologicznej, życiowego błędu i/lub aktu przemocy, a przynajmniej źródła upokorzeń. Szokuje to, że – paradoksalnie – tylko w Wołyniu stosunek płciowy wiąże się z głębokim, odwzajemnionym uczuciem, ciepłem i bliskością. Przynajmniej jeden z nich, bo pozostałe potwierdzają powyższe spostrzeżenie.

Abstrahując od fabuł opartych na aktach sądowych (znakomite Jestem mordercą, Czerwony pająk i Zaćma), to właśnie w Wołyniu oraz w Placu zabaw przemoc graficzna znajduje żelazne umotywowanie w opowiadanej historii. W tym drugim (nagrodzonym za debiut reżyserski) sekwencja końcowa brutalnie zwalnia zapadkę, uruchamiając potrzebę dyskusji. Z dokumentalną precyzją odtworzono tu sadyzm, z jakim dwóch chłopców morduje niemowlę porwane z centrum handlowego. Część widzów zaczęła tupać lub opuściła teatr przed końcem filmu; również na spotkaniu z twórcami po projekcji padły głosy oburzenia i sprzeciwu. Przełamano kolejne tabu.

Przez cały tydzień zadawaliśmy sobie pytanie o zasadność podejmowanych tematów i zastosowanych środków wyrazu. Na nasz odbiór niewątpliwie wpływało to, że zgodnie z naturą festiwalu oglądaliśmy filmy jeden po drugim, co stymuluje powstanie całej sieci powiązań i pewnej panoramy polskiego kina. Choć współcześnie niepopularne jest podejmowanie na nowo tematów uniwersalnych, to z pewnością wśród zaprezentowanych filmów wyróżnia się Zaćma skupiająca jak w soczewce kwestie poczucia winy i odkupienia. Wielu widzów utożsami się z ekstremalnym rozdarciem głównej bohaterki, która bez wiary w Boga nie uzyska przebaczenia, ale wierząc, skaże się na dławiące poczucie winy. O równie ponadczasowej potrzebie zdystansowania się od cywilizacji, powrotu do korzeni oraz o bólu po utracie bliskiej osoby opowiada kolejny film Jana Jakuba Kolskiego, Las 4 rano. Stanowi swoiste zaproszenie do pierwotnego świata natury ze wszystkimi tego konsekwencjami.

W polskim kinie dominuje obecnie coś, co można nazwać „fabułą obserwacyjną”. W obliczu diagnozowanej przez filmoznawców utraty wiarygodności przez fikcję literacką i popytu widzów na surową prawdę można przypuszczać, że zjawisko to wpisuje się w obecny we współczesnym kinie zwrot w kierunku dokumentalizmu – zarówno jako formy wyrazu, jak i narzędzia fabularnego.

Wszystkie nieprzespane noce to portret współczesnych dwudziestolatków, a pewnie też przedstawicieli pokolenia milenijnego, wegetujących w stanie pełnej swobody wyboru. Ich dramat polega na tym, że choć buntują się przeciwko prozie życia, brak im w nim struktury i stabilnego kodeksu postępowania. Aktualny jak nigdy wcześniej dramat nastolatków z rozbitej rodziny podjęto z kolei w krzepiących (mimo szarzyzny) obyczajowych Falach, ale też w zupełnie odmiennym, unikalnym pod względem artystycznym Królewiczu olch. A skoro już mowa o dysfunkcyjnych rodzinach, trzeba wspomnieć o Ostatniej rodzinie (Wielka Nagroda Złote Lwy dla debiutującego Jana T. Matuszka). Tu także mamy do czynienia z wojerystyczną wiwisekcją, tym razem trudnych relacji panujących między Beksińskimi, ich zmagań z depresją syna, dziwactwami ojca malarza i biernością czułej matki. Do tego grona należy dołączyć również komediowego Kampera, który przygląda się dzisiejszym trzydziestolatkom. Pokazując kawałek znanego nam świata, nieśmiało zadaje pytania o to, jak się dziś buduje związek, planuje przyszłość i żyje w mieszkaniu od teściów. Łatwo się potknąć.

Zewsząd uderza samotność i cierpienie, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Dominują patologie oraz światopoglądowy pesymizm. Z tematów podejmowanych przez młodych filmowców (aż osiem konkursowych filmów to debiuty, do tego dwa filmy drugie) przebija społeczne zaangażowanie i troska o skorodowaną rzeczywistość pozbawioną bezwzględnych wartości.

Z tej grupy wyłamało się Szczęście świata – ujmująco subtelna i poetycka opowieść o Holocauście. Zbyt łatwo zapominamy, że życie nie toczy się prostym torem. Cytując jednego z bohaterów – „nie jest z A do B”, bo „nie ma B”. Odrobina więcej światła, empatii i życzliwości jest nam bardzo potrzebna. Oby w przyszłym roku w polskim kinie jej nie zabrakło, a poziom pokazywanych dzieł pozostał wysoki.

6 dni, 18 filmów w konkursie głównym, 6 w sekcji „Inne spojrzenie” zorganizowanej po raz pierwszy na prawach konkursu, 20 krótkich form młodych filmowców i 13 autorstwa profesjonalnych twórców. Blisko 1000 gości, w tym 170 zagranicznych: producentów, reżyserów, aktorów i przedstawicieli różnych dziedzin warsztatu filmowego. Tłum widzów i wielbicieli imprezy, nierzadko towarzyszących jej od pierwszej edycji.

My jesteśmy tu trzeci raz. Festiwal znów pokazał nam najlepsze ujęcie polskiego kina: różnorodne, zaskakujące i tym bardziej pełne. Tkwi coś pięknego w tym, że co roku trudno przewidzieć, z czym widz będzie miał styczność, czego doświadczy i jakie będą temu towarzyszyć emocje. Tak właśnie powinno wyglądać kino.

Używając biblijnego określenia, mamy lata tłuste i filmy godne jubileuszu. Jeśli jeszcze macie wątpliwości, co obejrzeć w nadchodzącym sezonie, lista laureatów powinna pomóc Wam wybrać najsilniejsze propozycje.

Dziękujemy Wam za towarzystwo. Chodźcie na polskie filmy i oglądajcie je za pośrednictwem legalnych źródeł. To właśnie dzięki uczciwej publiczności mogą dziać się cuda światowej klasy.  


LAUREACI, MATERIAŁY I WIRTUALNE ARCHIWUM FESTIWALU

Z przykrością czytamy, że prasa bardziej zainteresowana jest powodem śmierci niż twórczością tego utalentowanego filmowca. Z wyrazami smutku oraz szczerego współczucia rodzinie i najbliższym robimy więc dalej to, o co oparł swoje życie Wrona: oglądamy i rozmawiamy o polskim kinie, w którym autor Demona wiele dokonał.

Dziś trzy ostatnie filmy z konkursu głównego. Wieczorem poznamy zwycięzców.

11 minut Jerzego Skolimowskiego to narracyjne arcydzieło. Dynamiczny, wieloznaczny film reinterpretuje motyw martwego punktu, w którym wszystko się zbiega. Podczas finałowej sceny otworzycie usta ze zdziwienia.

Nowa produkcja autora Essential Killing to znakomicie zagrany obraz-zagadka, wielopoziomowa metafora, sensacyjna poezja, precyzyjne kadry i silne doznania. Trzyma w napięciu do samego finału.

Letnie przesilenie (reż. Michał Rogalski) formalnie przedstawia się prościej. II wojna światowa, mała polska wieś. Cztery grupy etniczne: Polacy, Niemcy, Żydzi i Rosjanie. Wszystkich reprezentantów tych społeczeństw łączy jedno – są ludźmi.

Film rozbraja bezpieczną maksymę, że wojna to zło. Zbrodnie nazizmu wybrzmiewają silnie bezosobowo (np. w ubraniach porzuconych przy torach i rozkradanych przez szabrowników). Wojna jawi się tu jako stan zastany, status quo, który wyzwala w ludziach strach wiodący ich do zezwierzęcenia. W niczym nie przypomina szachownicy – każe poruszać się w strefie szarości i ukazuje, na jak wiele stać człowieka, który chce nie tylko przetrwać, lecz także żyć normalnie. Obraz niepokojący, brutalny i… aktualny.

Noc Walpurgi Marcina Bortkiewicza triumfuje jeszcze przed werdyktem. Ten kameralny, magnetyczny, czarno-biały film przywodzi na myśl Idę lub Wenus w futrze.

Mamy rok 1962. Młody dziennikarz o aryjskiej twarzy rozmawia z diwą operową żydowskiego pochodzenia. Zadaje pytanie o nasze prawo do osądu tych, którzy przeżyli II wojnę światową, podczas gdy pozbawieni jesteśmy „zmysłu uczestnictwa”.

Bolesne zmagania z traumą i wstrząsająca próba zbudowania jedynej możliwej czułej relacji na gruzach pamięci i sumienia. Cały dramat rozgrywa się w ciągu tytułowej nocy Walpurgi – w momencie niezwykłych zdarzeń i pełnej szczerości.

W tym roku sekcja „Inne spojrzenie” zawiera w sobie również eksperymentalną animację integrującą archiwalne zdjęcia z malarstwem, rysunkiem i rzeźbą – Czarodziejską górę (reż. Anca Damian). Adam Jacek Winkler opowiada o swoim życiu przesiąkniętym walką. Odkąd po wojnie zdecydował się wyemigrować, zawsze chciał walczyć o coś ważnego. Zmienić świat, liczyć się w rozleglejszej perspektywie dziejowej. Jest w nim coś z Indiany Jonesa i Giaura. Oto podróżnik, patriota i awanturnik spowiada się przed córką. Autentyzm zwierzeń sprawia, że pomimo dłużyzn film zapada w pamięć.

O Córkach dancingu (reż. Agnieszka Smoczyńska) mówić nam trudno. Zaczynają się jak horror, wpadają w klasyczny musical, robią krok w kierunku melodramatu, w międzyczasie szokując scenami gore. Unikat. Retro disco w wykonaniu zespołu Ballady i Romanse, sugestywna charakteryzacja i świetna obsada, faktycznie – co ważne – utalentowana wokalnie. Szlachetna umowność tego filmu zakłada, że widok syreny nie jest dla ludzi nadto szokujący. Problem zaczyna się, kiedy jedna z sióstr zakochuje się w młodym chłopaku, a ma do stracenia o wiele więcej niż ogon i głos. Dla obojga ta relacja może okazać się trująca. Ten bez dwóch zdań barwny obraz, choć nie pozbawiony wad, ciekawie gra z estetyką baśni.

Ostatni pokaz minionego dnia, sala pęka w szwach. Siedzimy na schodach i mniej więcej po 3/4 Hiszpanki Łukasza Barczyka próbujemy rozwiązać dylemat bynajmniej nie fabularny. Uwierają nas nie tylko schody, ale również wszystkie projekty filmowe, które można było zrealizować za 25 milionów złotych poświęconych Hiszpance. Konia z rzędem temu, kto nam wytłumaczy ten film. Owszem, produkcja imponuje wizualnie i scenograficznie, ale w tym miejscu trzeba zamilknąć, więcej ciepłych słów bowiem znaleźć nie sposób. Ciekawy przypadek, który, podobnie jak tytułowa choroba, nie powinien się rozprzestrzeniać.