Ptasi strach

Adam Zbyryt jest na co dzień wykładowcą Wydziału Biologii Uniwersytetu Białostockiego oraz aktywistą Polskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków. Bada te zwierzęta, a od niedawna na antenie Radia 357 popularyzuje wiedzę o skrzydlatych przedstawicielach fauny. Ukazała się właśnie jego książka Krajobraz strachu, opisująca zagadnienie, któremu poświęcił kilka lat pracy naukowej.

Strach to jedna z podstawowych emocji na świecie. Boją się ludzie i zwierzęta. W świecie tych drugich strach pozwala przetrwać i uczy czujności. Wreszcie także umożliwia skuteczne wychowanie potomstwa. Natomiast brak strachu lub jego częściowy zanik zwykle prowadzi do nieszczęścia. Zbyryt bardzo skrupulatnie przygląda się ptasim zachowaniom i je opisuje, wyróżnia pomagające przetrwać oraz takie, które w wyniku, choćby długotrwałego niewystępowania głównych wrogów poszczególnych gatunków, osłabiają czujność i w konsekwencji prowadzą do śmierci. W rozdziale Narodziny strachu podaje konkretne gatunki ptaków, które wykształciły specjalne zachowania podnoszące prawdopodobieństwo przeżycia ich samych i potomstwa.

„Włochatki, drobne sowy zasiedlające lasy borealne, w przypadku spotkania z inwazyjną norką amerykańską, nawet gdy nie doświadczą w jego wyniku straty w lęgach, w kolejnym roku zmieniają dziuplę, w której znoszą jaja. Niektóre gatunki są w stanie wręcz zrezygnować z rozmnażania w danym sezonie lęgowym, jeśli tylko uznają, że ryzyko jest zbyt duże” (s. 119).

W ptasim świecie znaczenie ma każdy element – od koloru jaj, przez kolor upierzenia piskląt, po miejsce, gdzie budowane są gniazda. Zastanawialiście się, dlaczego u ptaków samiczki mają zwykle brązowoszare upierzenie? Powód jest prosty – to one wysiadują jaja, a kamuflaż, zwłaszcza w przypadku gniazd ulokowanych na ziemi, ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa ich samych i potomstwa.

Kolejnym istotnym z tego samego powodu zagadnieniem jest kwestia, czy budować gniazda otwarte czy zamknięte. Okazuje się, że ważną przyczyną wyboru jest izolacja akustyczna. Pisklęta w okresie karmienia dość głośno domagają się pokarmu. Paradoksalnie, gniazda zamknięte przez swoją budowę powodują wzmocnienie dźwięków i są słyszalne dużo dalej.

Książka jest kopalnią niezwykle interesujących wiadomości. Jeśli dotąd nie wpadliście w zachwyt nad światem ptaków, to książka Krajobraz strachu jest idealną pozycją, aby to uczucie wzbudzić. Wystarczy już lektura spisu treści, żeby zaciekawić się zawartością. Bo czyż nie brzmią zachęcająco takie tytuły: Trudne wybory po stracie lęgu, Człowiek jako superdrapieżnik, Rodzić samce ze strachu, Stresujące zdrady, Samice stresują się mniej czy Ptasi móżdżek, czyli synonim inteligencji?

Zbyryt jest doskonałym opowiadaczem. Potrafi swoim tekstem skupić uwagę czytelnika bez względu na to, czy pisze o skorupkach jaj czy o wielkich ptasich drapieżnikach. Ma wielki dar gawędzenia o tematach pozornie błahych, bo żeby zainteresować kogoś losem małego szarego wróbelka, trzeba umieć snuć historię jak z kłębka.

autor: Adam Zbyryt
tytuł: Krajobraz strachu. Jak stres i strach kształtują życie zwierząt
wydawnictwo: Marginesy
miejsce i rok wydania: Warszawa 2021
liczba stron: 400
format: 135 x 210 mm
okładka: miękka ze skrzydełkami