Choroba idzie ze mną. Recenzja

O stanie polskiej psychiatrii mówi się wiele. Zwykle zwraca się uwagę na brak specjalistów bądź kosmiczne kolejki do nich, sytuację w szpitalach psychiatrycznych oraz statystyki prób samobójczych. Odnoszę wrażenie, że jednak zdecydowanie mniej interesujemy się tym, jak pacjent musi radzić sobie z chorobą – nierzadko samotnie – i jak w ogóle w naszym kraju wygląda życie z zaburzeniami.

Jeżeli pomyślimy o terminie „psychiatria”, od razu przychodzą nam „sensacyjne” skojarzenia: otumaniające leki, niebezpieczne psychotropy, kaftany bezpieczeństwa, przypinanie chorego pasami do łóżka, szpitale psychiatryczne jako przedsionek piekła. Anna Kiedrzynek, autorka reportażu Choroba idzie ze mną, skupia się jednak na zupełnie innych kwestiach, mówi w sposób empatyczny o psychiatrii, stroni od niepotrzebnej sensacji i pokazuje, jak wygląda powrót cierpiących osób do normalnego życia.

Zacznijmy od tego, że ta sama diagnoza może mieć różne oblicza. U niektórych wystarczy terapia i odpowiednia dawka leków, u innych – nic nie zdaje egzaminu. Nie ma też jednej, „właściwej” reakcji bliskich na chorobę. Odpowiednie mechanizmy każdy musi wypracować sobie sam, ponieważ niektórzy chorzy są w pełni samodzielni, innym wystarczy pomóc w drobnych sprawach, a kolejnych trzeba całymi dniami kontrolować. Autorka oddaje głos obu stronom: rozmawia zarówno z chorymi, jak i z ich bliskimi. Z tych rozmów wyłania się obraz codziennego życia z chorobą, które zazwyczaj toczy się w cieniu, bez ciekawskich spojrzeń i nie wzbudza większego zainteresowania.

Podobało mi się spojrzenie na psychiatrię od strony pozaszpitalnej. Nie byłam też do końca świadoma faktu, że pobyt w szpitalu powinien być ostatecznością, a nie podstawowym rozwiązaniem. Autorka dzięki relacjom chorujących odczarowuje również nieco obraz szpitala psychiatrycznego – jej rozmówcy nie twierdzą oczywiście, że kliniki w Polsce mają się świetnie, lecz w wielu przypadkach są pomocne. Pacjent ma całodobową opiekę, jest odseparowany od szkodliwych bodźców i wraca do równowagi. Po wypisie chory nie trafia od razu do rzeczywistości, która mogłaby się okazać szkodliwa, lecz zostaje przeniesiony do placówki przejściowej – czegoś pomiędzy bezpiecznym miejscem, a normalnym, samodzielnym życiem. Ważnym punktem w terapii są mieszkania treningowe, które nierzadko są ratunkiem dla osób w kryzysie psychicznym. Kiedrzynek przytacza historie osób, które dopiero w takim mieszkaniu uczą się podstawowych czynności, jak ścielenie łóżka, przygotowywanie sobie posiłków, sortowanie prania. A przede wszystkim – znajdują się daleko od rodzin, które ani nie rozumiały ich zaburzeń, ani tym bardziej nie próbowały pomóc. Szykany, wyzwiska, poniżanie, zamykanie w domu i podcinanie skrzydeł w wielu przypadkach bywają na porządku dziennym.

Kiedrzynek pokazuje, że leczenie chorób psychicznych to nie tylko dobrze dobrane leki. To właściwie tylko jeden z punktów na liście działań. Poza oczywistymi czynnościami – jak wsparcie najbliższych i wypracowanie mechanizmów panowania nad chorobą bądź przewidywania załamań – ważne są również psychoterapia i ośrodki dzienne, w których osoby w kryzysie psychicznym nie tylko uzyskują niezbędną pomoc czy poradę, lecz także mają możliwość popracowania nad sobą. Mogą oni porozmawiać z innymi ludźmi oraz uczą się funkcjonowania z chorobą. Przejmujące jest to, jak dużo jest do zrobienia w tym zakresie, ponieważ chorzy często poruszają się po omacku, błądząc w niezrozumiałym systemie. Toczą walkę samotnie, nie mają wskazówek i są pozostawieni samym sobie.

Choroba idzie ze mną to reportaż w krótkiej i zwięzłej formie. Przyznam, że na początku zaskoczyły mnie jego rozmiary – ma jedynie 240 stron, lecz zawiera maksimum treści. Autorka uświadamia, w jak przeróżnych scenariuszach rozgrywa się dramat chorych i ich rodzin, jak choroba wpływa na życie codzienne, relacje z innymi osobami, poczucie własnej wartości czy samodzielność. Kiedrzynek potrafi zainteresować tematem, unika sensacji, a swój tekst podpiera statystykami oraz badaniami. Najważniejszy jest jednak człowiek: to, co czuje, jak choroba oddziałuje na niego oraz jak wygląda jego życie i droga do względnej normalności.

Uważam, że Choroba idzie ze mną to bardzo wartościowy reportaż, poruszający niezwykle ważny i aktualny temat, a zarazem obalający mity, które narastają wokół psychiatrii i zaburzeń psychicznych. Pokazuje życie takim, jakie jest, bez fałszywego koloryzowania, lecz również bez demonizacji. Mimo to reportaż wzbudza wiele emocji: od smutku oraz zdenerwowania na bezmyślność niektórych ludzi, aż po łagodny uśmiech i uczucie pocieszającej nadziei. Książkę polecam wszystkim, bez względu na to, czy interesują się psychiatrią czy nie. Będzie to pouczająca lektura dla każdego.

autor: Anna Kiedrzynek

tytuł: Choroba idzie ze mną. O psychiatrii poza szpitalem

wydawnictwo: Wydawnictwo Poznańskie

miejsce i data wydania: Poznań 2023

liczba stron: 240

format: 140 × 210 mm

oprawa: zintegrowana