Co to jest islam

Co to jest islam. Książka dla dzieci i dorosłych to najnowsza publikacja wydawnictwa Karakter, która w Polsce ukazała się w wersji rozszerzonej o kilka dodatkowych felietonów (komentujących chociażby zamachy na redakcję Charlie Hebdo). Autorem jest Tahar Ben Jelloun, filozof i pisarz marokańskiego pochodzenia, tworzący w języku francuskim. Jak zwykle w Karakterze mamy do czynienia z dobrze zrobioną publikacją, którą przyjemnie się czyta. Właściwie zastrzeżenia mam jedynie do okładki – zdjęcie okładkowe, chociaż stara się być wymowne, jest tak naprawdę nieszczególnie ciekawe.

Pomysł na tę książkę zrodził się w głowie Jellouna wkrótce po zamachach z 11 września 2001 roku, jednakże wszystko, o czym autor pisał wtedy, obecnie być może dodatkowo zyskało na aktualności. Jej podstawowym celem jest wyjaśnienie nieporozumień i przytoczenie najbardziej podstawowych faktów związanych z islamem, kulturą arabską (takich jak choćby kwestia różnic między sunnizmem i szyizmem), polityką państw arabskich oraz z ich stosunkami z Zachodem. Nietrudno się domyślić, że jej tematyka w dużej mierze obraca się wokół ekstremizmu, fundamentalizmu i oczywiście terroryzmu. Jelloun pragnie pokazać, czym są – i z czego się biorą – te zjawiska i jak bardzo odbiegają od nauk Koranu. Podejmuje więc temat ważny i trudny, zwłaszcza obecnie – tym bardziej że w dzisiejszych czasach chyba mało kogo interesuje pogłębianie wiedzy w tym zakresie.

Siadając do lektury, niewiele wiedziałem o islamie i świecie arabskim i chyba właśnie dla takich osób przeznaczona jest ta książka. To nie rozbudowane dzieło naukowe, w którym ukazuje się i wyjaśnia procesy, zdarzenia, tendencje i postawy składające się na kulturę arabską i religię muzułmańską, ale raczej możliwie łatwe do przyswojenia kompendium podstawowej wiedzy o tym świecie. Jelloun tłumaczy nieporozumienia, zwalcza stereotypy i krytycznie podchodzi do poruszanych przez siebie problemów. Bardzo stara się zachować umiar w osądach i niezwykle czytelnie wypowiada się na temat konkretnych zjawisk. Jednocześnie nie szczędzi słów krytyki krajom arabskim – nie tylko ekstremistom i terrorystom, bo to jest oczywiste, lecz także państwom i władcom poszczególnych państw – np. Arabii Saudyjskiej, której system polityczny uważa za zwyczajnie barbarzyński. Tak naprawdę krytyka społeczeństw i systemów politycznych w krajach arabskich i ich chorego sprzężenia ze źle interpretowaną nauką Mahometa stanowi najważniejszą część tej książki. Europie i Stanom również się (zasłużenie) dostaje, jest to jednak właściwie dodatkowa kwestia.

Autor jest muzułmaninem, a jednocześnie liberałem, który opowiada się za rozdziałem religii od państwa. Wiele miejsca przeznacza więc na rozważania o tym, czy możliwe jest, by wiara muzułmańska mogła funkcjonować w kraju laickim, w którym (jak we Francji) dopuszcza się do obraźliwego karykaturowania Proroka, Jezusa i innych postaci religijnych. Jelloun wierzy, że tak, tym bardziej że jak udowadnia, większość muzułmańskich mieszkańców Francji i Europy – nawet jeżeli oburza się o obrazoburcze karykatury – nie idzie w stronę agresywnych i ekstremistycznych zachowań. Obecnie jednak liberalne oddzielenie państwa od religii jest w przypadku islamu pieśnią przyszłości i bardzo wiele musi się zmienić w samej kulturze arabskiej, aby mogło ono rzeczywiście nastąpić.

Przy tym wszystkim czuć u Jellouna autentyczny zachwyt pięknem samego Koranu, jego poetycką formą, nakazami, naukami oraz przesłaniem. Podobnie fascynuje autora kultura arabska z okresu zwanego złotym wiekiem (IX–XI stulecie), jej humanistyczny, rozumowy i naukowy charakter, którego tak jej brakuje obecnie. Pragnie on pokazać, jak straszną krzywdę robią Koranowi terroryści, ekstremiści, ale również fundamentalistyczni demagodzy, którzy działali za przyzwoleniem władz takich krajów, jak chociażby Arabia Saudyjska i Iran. Według Jellouna islamu zupełnie nie rozumie część jego wyznawców, która wpada przez to w sidła samozwańczych, ekstremistycznych głosicieli woli Allaha. Pisarz wspomina na przykład, że tak silnie kojarzone z islamem burki i nakaz całkowitego osłaniania ciała kobiety (stosowany głównie przez talibów w Afganistanie) to wypaczenie i karykatura zawartego w Koranie pouczenia, by kobieta osłaniała głowę po zmroku (w którym chodziło o to, by mężatka nie została pomylona z prostytutką). Rola i pozycja kobiety w świecie islamskim jest zresztą dla niego kluczowa i to ten aspekt kultury musi przede wszystkim ulec poprawie, aby muzułmanie jako społeczność mogli się zmienić.

Ostatecznie więc czuć tu jakiś smutek i bezsilność – autorowi jest zwyczajnie żal, że święty tekst jego religii został całkowicie wypaczony, a jednocześnie zdaje on sobie sprawę, że wynika to z głębokiej degeneracji społeczeństw i elit politycznych wielu krajów arabskich, które pragną sprawować władzę i funkcjonować tak, jak gdyby świat nie zmienił się ani trochę od czasów Proroka.

Ja także poczułem po lekturze tej książki smutek i bezsilność, gdyż mam wrażenie, że nikt, kto wyznaje radykalne poglądy (niezależnie od tego, jakie są te poglądy i gdzie je wyznaje),nie będzie zainteresowany tą lekturą. Tak więc, zdając sobie sprawę, że to niezła książka, szkoda mi, że zapewne nigdy nie przeczytają jej ci, którzy naprawdę powinni. Oczywiście można mieć wiele zastrzeżeń do tej publikacji: mogłoby się w niej znaleźć więcej rozbudowanych informacji, narracja jest niekiedy infantylna i nadmiernie upraszczająca, brakuje przynajmniej podstawowej bibliografii i jakichś odniesień do innych pozycji, które pozwoliłyby się zagłębić w temat. Warto jednak pamiętać, że jest to raczej zbiór luźnych felietonów, które z założenia – i za to duży plus – mają być przystępne, lekkie, zrozumiałe i ciekawe dla czytelnika niezależnie od wieku i predyspozycji.

autor: Tahar Ben Jellountłumaczenie: Helena Sobieraj, Dorota Zańko

tytuł: Co to jest islam? Książka dla dzieci i dorosłych

wydawnictwo: Karakter

miejsce i rok wydania: 2015

stron: 260format: 120 × 195 mm

oprawa: miękka