Gaiman z Nieskończonych

Fizyczne podobieństwo artysty do jego najsłynniejszej kreacji ze świata powieści graficznej, Sandmana, nie jest przypadkowe. Tak jak on, Gaiman – pan ludzkich snów – sprawuje władzę nad czytelnikiem, sięga do jego marzeń, igra z jego oczekiwaniami, bawi się kulturą i wyobraźnią, ale także trzyma ją jakimś cudem w ryzach. Niczym doświadczony maître de cuisine łączy odmienne konwencje i style, nie ocierając się przy tym o groteskę. To kolejny z magów gatunku, który snuje swoją opowieść z imponującą swobodą i swadą oraz odmalowuje swe oszałamiające wizje rękami równie utalentowanych twórców.



Pośród nich na pierwszy plan wybija się Dave McKean. Panowie współpracują ze sobą bardzo często, i to od całkiem dawna. Owocem tego był już pierwszy opublikowany przez Anglika album: Drastyczne przypadki. Ta realistyczna opowieść o przeszłości i pamięci szczególnie zasługuje na uwagę ze względu na oniryczne rysunki w kolażowej stylistyce i  chłodnej tonacji, nadające całości refleksyjny charakter. Należą one jednak do mniej eksperymentalnych dokonań McKeana. Do tych ostatnich zalicza się chociażby Sygnał do szumu z 1989 roku. Album opowiada o umieraniu – tak idealistycznych pragnień, jak i jednostki, pewnego reżysera, który u progu śmierci pracuje nad swoim opus magnum. Tytułowy „szum”, przytłaczająca codzienność, nieskoordynowany strumień zalewających nas zbędnych informacji, został odzwierciedlony poprzez przemieszanie technik rysunku, graficzny chaos, zahaczający o surrealizm.

Ten sam duet stworzył również The Tragical Comedy or Comical Tragedy of Mr. Punch, w której to burzliwe koleje losu głównego bohatera zderzono z historią życia podstępnego mordercy Mr. Puncha z bardzo popularnego za granicą przedstawienia kukiełkowego Punch & Judy. Co jednak istotniejsze, właśnie z McKeanem Gaiman dokonał szczególnie ciekawej rewitalizacji superbohaterskiego komiksu. Anglik odpowiada zresztą za odkurzenie niejednej zapomnianej kreacji DC czy Marvela, m.in. Przedwiecznych, stworzonych przez Jacka Kirby’ego w latach 70., oraz – i to o nią/je nam teraz chodzi – Czarnej Orchidei. Scenarzysta obdarzył ją stosowną przeszłością oraz rodzeństwem, ostatecznie definiując heroinę jako ludzko-roślinną hybrydę. Komiks zyskał dużą popularność ze względną na inteligentną fabułę, a także olśniewającą oprawę graficzną, pełną miękkich smug zieleni oraz purpury – kolorów tytułowego kwiatu.



McKean zasłynął też wyjątkowymi okładkami albumów – powstają nawet ich specjalne wydania zbiorcze. Dlaczego o tym wspominam? Ponieważ jest autorem grafik do wszystkich zeszytów Sandmana, przełomowej serii, której poświęcę teraz parę słów. Ten monumentalny cykl to nie tylko jedno z najbardziej intertekstualnych dzieł, jakie kiedykolwiek powstały, ale przede wszystkim rozrastające się uniwersum. Za historią-matką podążyły serie poboczne Lucyfer i Furie Mike’a Careya, Śmierć samego Gaimana, wciąż ukazujące się nakładem Vertigo Comics Dead Boy Detectives, The Dreaming i wiele pojedynczych albumów (chociażby Senni łowcy, nawiązujący do estetyki Wschodu). Stworzyli je różni pisarze i rysownicy, bywają lepsze oraz gorsze, wszystkie jednak wpisują się w kanon bazowej opowieści.

Z początku silnie nawiązywała ona głównie do komiksu superbohaterskiego, przy czym wyróżniał ją nietypowy bohater – Sen z rodu Nieskończonych, zwany również Morfeuszem, personifikacja i władca ludzkich marzeń sennych. Z czasem jednak historia stała się szaloną jazdą bez trzymanki przez literaturę, mitologię, popkulturę. Czytając kolejne części cyklu nie sposób przewidzieć, co zdarzy się za chwilę, gdzie zaprowadzi nas fabuła – niesłychanie spójna, a przy tym szalenie złożona – jakie sekrety odkryje przed nami autor, ale też jakie postawi nam pytania. Lektura Sandmana to zabawa w poszukiwanie nawiązań, to czysty zachwyt, wzbudzany przez przemyślność niepojętej baśni, snutej przez postmodernistycznego gawędziarza z Wysp. Komiksowi temu daleko przy tym od jakiejkolwiek jednowymiarowości, postaci mają charakter, a na ich tle wyróżniają się dla przykładu Kain i Abel (tak, ci biblijni), a także, rzecz jasna, członkowie rodziny Snu. W szczególności Śmierć. Jej przedstawienie jest doprawdy nietypowe. W wyobraźni artysty przybrała ona kształt sympatycznej gotki o żywym usposobieniu, zabawnej, wesołej, ironicznej, pełnej empatii wobec ludzi, których przyjdzie jej zabrać, wybrańców, którzy posłyszą „łopot jej skrzydeł”. Ten wizerunek nie wzbudza grozy (przynajmniej nie w oczywisty sposób), a całokształt czyni siostrę Morfeusza jedną z najciekawszych postaci komiksu (nie dziwota, że poświęcono jej osobną serię). Dzieło to poniekąd saga rodzinna, mimochodem ujawniająca fakty z przeszłości Snu, Śmierci, Pożądania (hermafrodyty), Losu (stosownie ślepego), Rozpaczy (ze skłonnościami sadomasochistycznymi), Maligny (niegdyś Marzenia) i Zniszczenia (czarnej owcy rodziny, ale z zupełnie innej przyczyny, niż można by przypuszczać). Minione zdarzenia bywają tragiczne i oddziałują na teraźniejszość. Za ich pomocą Gaiman ukazuje prawdy o naszym własnym życiu, świecie, który nas otacza, prawach nim rządzących etc., prawdy niestety częstokroć przygnębiające. Doświadczenie intelektualne i komentarz społeczny zarazem – doprawdy ciężko na współczesnym rynku znaleźć podobnie wielopłaszczyznowe dzieło. Nie dobiegło ono też wbrew pozorom końca. Wciąż ukazuje się swego rodzaju prequel pierwszego wydania zbiorczego, Preludiów i nokturnów, zatytułowany Overture (Uwertura). Sześcioczęściowa miniseria zachwyca zarówno fabularnie, jak i wizualnie (co o dziwo w przypadku tego cyklu nie zawsze jest regułą), dzięki czemu udowadnia, że twórca ani trochę nie wyszedł z formy. Dla miłośników powieści graficznej pozycja obowiązkowa!



Do mniej znanych, a zdecydowanie godnych uwagi dokonań Brytyjczyka należą Księgi Magii. Pierwotnie miały stanowić przewodnik po czarodziejskim obliczu uniwersum DC, a ich bohaterem uczyniono młodego Timothy’ego Huntera (przypominającego nieco Harry’ego Pottera; ma nawet sowę do towarzystwa!). Gaiman osnuł opowieść wokół fascynującej podróży w poszukiwaniu własnego miejsca, przeznaczenia, szeroko pojętego celu istnienia. Szczególnie zapada w pamięć sekwencja delirycznej wędrówki poprzez rozmaite krainy z finałowego numeru. Po wielu wzlotach i upadkach w postaci licznych crossoverów Tim stał się protagonistą własnej serii, przy której jego duchowy ojciec pełnił zaledwie funkcję konsultanta (a i to głównie z nazwy, ponieważ wydawnictwo często ignorowało jego propozycje). Zakończyła się ona po 75 numerach, nieletni czarodziej jednak powrócił jeszcze w trzech kolejnych odsłonach – ostatnia przedstawiała jego późniejsze, alternatywne przygody i ze względu na to, aby nie pomylono jej z oryginałem, nazywała się Books of Magick [zamiast Magic]: Life During Wartime.



Powyższe pozycje to rzecz jasna zaledwie część dorobku brytyjskiego twórcy (zrealizował też np. wiele komiksowych adaptacji własnych opowiadań, a ostatnio także powieści Księga cmentarna, a jego występy gościnne przy okazji innych publikacji są praktycznie zawsze niezapomniane). Jednak już dzięki nim nietrudno zrozumieć popularność Neila Gaimana. Jest scenarzystą, który naprawdę kocha to, co robi, a na dodatek ma niekłamany talent. Nie boi się przy tym eksperymentować i redefiniować gatunek. A przecież dzięki tego rodzaju cechom może rozwijać jakakolwiek dziedzina. Artystyczne dokonania Anglika stanowią żywy dowód na potencjał oraz wartość postmodernizmu. Patrzcie i uczcie się ci, którzy jedynie przetwarzacie dotychczasowe wytwory kultury! Tak to się robi z klasą!