Dziesięcioro Polaków

Dziesięcioro Żydów, którzy rozsławili Polskę to tytuł wystawy w krakowskim Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK. Towarzyszył jej doskonale wydany katalog, który wzbogaca ekspozycję o warstwę informacyjną. Portrety namalowała łączoną techniką oleju i flamastra wodnego Beata Stankiewicz. Jest zatem jedenastu bohaterów tego katalogu.

Stankiewicz, absolwentka krakowskiej ASP, nadała swojej wystawie tytuł wprost odnoszący się do znanego cyklu Andy’ego Warhola – Dziesięć portretów Żydów XX wieku. Amerykanin namalował polityków, ludzi kultury i naukowców, którzy są uznanymi na świecie osobowościami, a żyli w różnych krajach. Stankiewicz zawęziła swój cykl do Polaków pochodzenia semickiego. Sportretowała Zuzannę Ginczankę, Hannę Krall, Stanisława Lema, Romana Polańskiego, Andę Rottenberg, Artura Rubinsteina, Brunona Schulza, Jonasza Sterna, Alfreda Tarskiego i Juliana Tuwima. Przeważają reprezentanci kultury.

Wybór dziesięciorga Polaków żydowskiego pochodzenia spośród tych – tak wielu – którzy odcisnęli trwały ślad na naszej historii i kulturze, był szalenie trudny. Towarzyszyło mi przekonanie, że o narodzie świadczy jego kultura. Ona jest nadwyżką, tym, co pozostaje, mówi w imieniu społeczeństwa. Dlatego skoncentrowałam się na jej przedstawicielach jako twórcach trwałych jakości (s. 18).

Także Maria Anna Potocka we wstępie wraca uwagę na to, że żydowskie pochodzenie przestaje zawadzać, gdy dokona się czegoś znaczącego. Widać to zarówno w pracach Warhola, jak i  Stankiewicz.

Oba cykle prezentują postaci, których sława i wielkość były silniejsze niż pochodzenie. Artyści sugerują – i jest w tym pewna gorycz – że uprzedzenia wobec Żydów może stłumić jedynie ich genialność (s. 6).

Stankiewicz sportretowała swoich bohaterów mieszaną techniką – twarze malowała farbami olejnymi, nadając im maksymalny realizm, resztę postaci zaznaczyła jedynie wodnym flamastrem. W ten sposób malarka zwraca uwagę na tę część ciała, która jest ważnym elementem tożsamości. Bohaterowie potrafili wypełnić kulturę i naukę owocami swojej aktywności, dzięki czemu uzyskali znaczenie w społeczeństwie. Nie całkiem jednak, bo można z tych portretów wyczytać, że jakaś ich część wciąż pozostaje nieznana, nieakceptowalna lub po prostu nieuwypuklana. Ale nie znika, bo bez niej każdy z nich być może byłby kimś innym. Doświadczenie semickości wielokrotnie miało dramatyczny charakter. To jeden z możliwych tropów odczytania tych obrazów.

Katalog oprócz reprodukcji obrazów zawiera obszerny wywiad z autorką, sylwetki bohaterów oraz przykłady ich twórczości. Wybrano takie, które podkreślają, że żydowskie pochodzenie nigdy nie przestało być dla nich ważne. A często decydowało dramatycznie o losie, jak w przypadku Schulza czy Ginczanki, którzy za swoją narodowość zapłacili życiem. Ale są też tacy, dzięki którym historie żydowskie będą zachowane w naszej pamięci, jak w reportażach Krall i filmach Polańskiego. Jeśli przy okazji lektury katalogu ktoś po raz pierwszy zetknie się z jego bohaterami, to dostanie najlepszą próbkę ich twórczości. Jestem pewien, że może ona stać się ziarnem, z którego wyrośnie prawdziwa fascynacja choć jednym z nich.

Katalog stanowi nie tylko dokument działalności wystawienniczej krakowskiego muzeum, lecz także okazję do poznania ważnej części polskiej nauki i kultury. Do tego, jak to w przypadku MOCAK-u, jest kolejnym dowodem na pietyzm w działalności wydawniczej tej instytucji.

tytuł: Barbara Stankiewicz. Dziesięcioro Żydów, którzy rozsławili Polskę / Ten Jews Who Made Poland Famous

wydawnictwo: MOCAK

miejsce i rok wydania: Kraków 2019

liczba stron: 136

format: 170 x 230 mm

okładka: miękka